Jak ustala się winę i odpowiedzialność w wypadkach z udziałem małoletnich?

Wypadki z udziałem małoletnich wymagają szczególnej uwagi zarówno pod względem prawnym, jak i etycznym. Gdy dziecko staje się sprawcą lub ofiarą wypadku, pojawia się wiele pytań dotyczących odpowiedzialności, winy i odszkodowań. W takich sytuacjach, prawo musi zrównoważyć ochronę praw małoletnich z potrzebą sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy.

Jak ustalana jest odpowiedzialność w wypadkach z udziałem dzieci? Jak wiek dziecka wpływa na ocenę jego zdolności do ponoszenia odpowiedzialności? Jakie obowiązki spoczywają na rodzicach i opiekunach prawnych? W jaki sposób rozstrzygane są kwestie odszkodowań?  Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w poniższym artykule.

Podstawy prawne odpowiedzialności za czyny małoletnich

Zgodnie z art. 12 Kodeksu Cywilnego, osoby, które nie ukończyły 13. roku życia, nie są zdolne do ponoszenia odpowiedzialności cywilnej za swoje czyny. Oznacza to, że nie mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za szkody, które spowodowały, w tym za wypadki drogowe. W przypadku małoletnich poniżej 13. roku życia, odpowiedzialność za ich czyny spoczywa na rodzicach lub opiekunach prawnych. Wynika to bezpośrednio z art. 426 Kodeksu Cywilnego, który stanowi o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez osoby niezdolne do ponoszenia odpowiedzialności cywilnej.

Uznaje się, że osoby, które ukończyły 13. rok życia są zdolne do racjonalnego kierowania swoim zachowaniem i przewidywania konsekwencji swoich działań. W takich przypadkach, małoletni mogą być częściowo odpowiedzialni za wyrządzone szkody. Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność karna małoletnich regulowana jest odrębnymi przepisami i dotyczy osób, które ukończyły 17. rok życia.

W kontekście wypadków drogowych, przepisy ruchu drogowego również mają znaczenie. Nawet jeśli małoletni nie jest odpowiedzialny cywilnie, jego działania na drodze (np. niespodziewane wejście na jezdnię) mogą być brane pod uwagę przy ustalaniu okoliczności wypadku.

Wypadki komunikacyjne z udziałem dzieci: Kto ponosi winę?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, dzieci, które nie ukończyły 13. roku życia, nie są zdolne do ponoszenia odpowiedzialności cywilnej, co rodzi daleko idące konsekwencje dla rozstrzygania o winie w przypadku wypadków komunikacyjnych. Dzieci poniżej 13. roku życia nie mogą być uznane za winne spowodowania wypadku, co w przypadku zdarzeń drogowych automatycznie przerzuca winę na kierowcę pojazdu, nawet jeśli zachował należytą ostrożność. Przypisanie winy kierowcy nie jest jednoznaczne z zasadnością roszczeń odszkodowawczych małoletniego, który w wyniku spowodowania wypadku doznał uszczerbku na zdrowiu.

Zależność tę wyraźnie pokazuje wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 13 lipca 2022 r. XIV C 3002/19. Sprawa dotyczyła wypłaty odszkodowania dla jedenastoletniego chłopca, który prowadząc motorower spowodował wypadek samochodowy, w którym doznał obrażeń ciała. Towarzystwo ubezpieczeniowe przy wypłacie odszkodowania przyjęło przyczynienie się małoletniego do spowodowania wypadku na poziomie 95% i proporcjonalnie do tego obniżyło kwotę wypłaconego odszkodowania. Wnosząc sprawę do sądu przedstawiciel małoletniego zakwestionował to ustalenie uznając, że taki rozmiar przyczynienia w zasadzie wyklucza jakąkolwiek odpowiedzialność pozwanego [Towarzystwa Ubezpieczeniowego, w którym polisę OC wykupił kierowca, któremu przypisano winę za spowodowanie wypadku] za skutki wypadku i stanowi naruszenie zasady braku winy dziecka poniżej 13 roku życia.

W toku postępowania Sąd ustali, że wyłączną przyczyną przedmiotowego zdarzenia drogowego było zachowanie się małoletniego. W tej sytuacji należało ustalić, czy poszkodowanemu można było w warunkach tego zdarzenia przypisać winę, co zgodnie z art. 426 k.c nie jest możliwe. Dlaczego? Wyjaśnienie znajdziemy we fragmencie omawianego wyroku:

„Przepis ten wyłącza odpowiedzialność osób małoletnich w wieku do lat 13 na zasadzie winy, uznając, że osobom tym winy przypisać nie można. Uzasadnieniem dla takiego rozwiązania legislacyjnego jest okoliczność, że osoby małoletnie w wieku do 13 lat ze względu na stopień rozwoju psychofizycznego nie są w stanie w sposób właściwy kierować swoim postępowaniem. Skoro nie można mówić o winie małoletniego poniżej trzynastego roku życia nie może być też mowy szkodzie powstałej wyłącznie z winy poszkodowanego, a więc o przesłance, która co do zasady zwalnia z odpowiedzialności sprawcę wypadku komunikacyjnego (art. 435 k.c. w zw. z art. 436 k.c.). Można natomiast w takiej sytuacji przyjąć, że obiektywnie nieprawidłowe zachowanie małoletniego poszkodowanego przyczyniło się do szkody. W takiej sytuacji – zgodnie z dyspozycją art. 362 k.c. – odszkodowanie należne małoletniemu ulega zmniejszeniu, a stopień tego zmniejszenia Sąd określa uwzględniając wszystkie istotne okoliczności, zwłaszcza wiek małoletniego, jego stopień świadomości i rozeznania. Istotnym jest również stopień zawinienia kierowcy (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 sierpnia 2018 r. syg. akt I ACa 1657/17). Należy jednak zaznaczyć, że przyczynienie się małoletniego, któremu ze względu na wiek winy przypisać nie można nie prowadzi do zwolnienia sprawcy szkody od odpowiedzialności.”

W powyższej sprawie Sąd zachował odpowiedzialność kierowcy za spowodowanie wypadku, jednocześnie przyjmując przyczynienie się zachowania małoletniego do zaistniałego zdarzenia. W konsekwencji stanowisko towarzystwa ubezpieczeniowego w kwestii odszkodowania zostało w pewnym sensie podtrzymane, gdyż – zgodnie z cytowanym fragmentem – należne małoletniemu odszkodowanie zostało zmniejszone adekwatnie do dyskutowanych okoliczności.

Wypadki komunikacyjne z udziałem dzieci powyżej 13. roku życia

W przypadku dzieci, które ukończyły 13. rok życia sytuacja jest nieco inna. Mogą one być uznane za częściowo odpowiedzialne za wypadek, jeśli ich zachowanie na drodze było nieodpowiednie (np. nagle wbiegły na jezdnię). W takich przypadkach, odpowiedzialność może być podzielona między kierowcę a dziecko.

Rola kierowców w wypadkach z udziałem dzieci

Na kierowcę nakłada się odpowiedzialność za zapobieganie wypadkom drogowym, co jest szczególnie widoczne w kontekście zdarzeń z udziałem małoletnich. Kierowca jest zobowiązany do:

– zachowania szczególnej ostrożności w miejscach, gdzie mogą spodziewać się obecności dzieci, takich jak okolice szkół, placów zabaw czy osiedli mieszkaniowych,
– przestrzegania przepisów ruchu drogowego, w tym ograniczeń prędkości i zasad dotyczących pierwszeństwa przejścia,
– podjęcia odpowiedniej reakcji w przypadku zdarzenia (Kierowca ma obowiązek zatrzymać się, udzielić pierwszej pomocy i wezwać służby ratunkowe).

W tym miejscu na uwagę zasługuje fakt, iż także rodzice i opiekunowie prawni mogą być pociągnięci do odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez dzieci poniżej 13 roku życia. Dotyczy to także wypadków drogowych.